Szlak Młodej Polski - młodopolski Kraków

Młoda Polska to okres w historii literatury i sztuki przypadający na lata 1890-1918. Przynależało do niego pokolenie artystów urodzonych w latach 60-ych i 70-ych XIX wieku. Rozwijał się jako odpowiedź na sytuację ideową, filozoficzną, polityczną i artystyczną końca wieku, którą artyści tego nurtu oceniali negatywnie. Świadczyło o tym poczucie ogólnie pojmowanego kryzysu wartości i systemów filozoficznych. Ówcześni twórcy uważali, że zachodnia cywilizacja nie ma już człowiekowi nic więcej do zaoferowania, a świat zmierza ku nieuchronnej katastrofie. Głównymi ośrodkami życia literacko-artystycznego Młodej Polski stały się Kraków i Lwów, dużego znaczenia nabrało również Zakopane, gdzie rozwijała się tzw. "poezja tatrzańska" tworzona m.in. przez Kazimierza Przerwę-Tetmajera. Młoda Polska była okresem aktywizacji literackiej, przede wszystkim poetyckiej, czasopiśmienniczej oraz artystycznej. Jako epoka, była protestem przeciwko standaryzacji i technicyzacji życia

społecznego, obyczajowości mieszczańskiej i antagonizmom społecznym. Młodopolszczanie aktywnie przeciwstawiali się, przez ośmieszenie, odrzucenie przyjętych konwenansów, ekstrawagancki ubiór, ówczesnemu mieszczaństwu, określając je mianem filisterstwa, czy kołtuństwa. Słynni twórcy tej epoki, którzy tworzyli w Krakowie to m.in. Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Tadeusz Boy-Żeleński, Lucjan Rydel, Stanisław Przybyszewski, Gabriela Zapolska, Leon Wyczółkowski, Jacek Malczewski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Teodor Axentowicz i wielu innych.

Wycieczkę z przewodnikiem szlakiem twórców Młodej Polski rozpoczynamy od Bronowic, a ściślej rzecz biorąc od Rydlówki, gdzie miało miejsce słynne wesele Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną ze wsi Bronowice Małe, opisane przez Stanisława Wyspiańskiego w dramacie Wesele. Dworek, który znajduje się przy ul. Tetmajera 28, do dziś należy do rodziny Rydlów. Znajduje się tam niewielkie Muzeum Młodej Polski Rydlówka, w którym zrekonstruowano izbę weselną, izbę taneczną, oraz alkierz. Ekspozycji dopełniają obrazy artystów młodopolskich. Każdego roku na pamiątkę wesela – 21 listopada – odbywa się w Rydlówce ceremonia stawiania chochoła, przypominająca tę symboliczną postać wyczarowaną przez Wyspiańskiego.

Z Rydlówki udajemy się z Panią Przewodnik na Plac Jana Matejki, do dawnej Florencji, lub jak kto woli - Kleparza, gdzie mieści się okazały gmach Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki, dawnej Szkoły Sztuk Pięknych, zaprojektowany przez architekta Macieja Moraczewskiego, wzniesiony w latach 1879-1880, głównie dzięki staraniom dyrektora Szkoły Sztuk Pięknych – Jana Matejki. Nad wejściem do budynku - popiersie mistrza Matejki.To tutaj, na drugim piętrze, Mistrz miał swoją pracownię i tu namalował między innymi Kościuszkę pod Racławicami czy Śluby Jana Kazimierza. Pod jego kierunkiem w tym gmachu kształcili się najwybitniejsi polscy artyści doby Młodej Polski. Jej profesorami byli m.in. Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Józef Pankiewicz, Leon Wyczółkowski, Włodzimierz Tetmajer - plejada wybitnych polskich artystów, malarzy, rzeźbiarzy, dramaturgów przełomu XIX i XXw.

Z Placu Matejki podążamy pod eklektyczny budynek Teatru Miejskiego im. Juliusza Słowackiego, wzniesiony w latach 1891-1893, wg projektu architekta Jana Zawiejskiego. Z budową tego teatru było w Krakowie sporo zamieszania, sprzeciwiał się m.in. budowie teatru na Placu Św. Ducha Jan Matejko. Pierwowzorem teatru była opera paryska. 16 marca 1901 roku na deskach tego teatru miała miejsce premiera Wesela Stanisława Wyspiańskiego.

Naprzeciw teatru, pod nr 38 znajduje się dom, w którym Ferdynand Turliński prowadził słynną wśród krakowskiej cyganerii kawiarnię, zwaną Paonem, czyli pawiem. Bywali tutaj czołowi przedstawiciele krakowskiej bohemy artystycznej, jak Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Włodzimierz Tetmajer, czy Stanisław Przybyszewski. Na powieszonym na ścianie płótnie artyści zgodnie z wolą właściciela, malowali i dopisywali, co tylko chcieli i co muza im szeptała (a czasem, mam wrażenie - chochlik przekory) do ucha :).

Lucjan Rydel o tej knajpie skreśłił dla przykładu następujące słowa:

Niechże ciebie rymem sławię,

Knajpo, gdzie przy czarnej kawie

Drogi czas na niczym trawię.

W odpowiedzi Stanisław Wyspiański napisał:

Szkoda, Panie Rydel, szkoda,

Drogi czas na niczym trawić.

Ponoć czas jest się poprawić,

Boć jest sława jeszcze młoda.

I natychmiast na tymże płótnie otrzymał odpowiedź Rydla:

Ty mnie nie wzywaj, Stasiu, do poprawy

I nie oskarżaj surowym wyrokiem.

Ja czas swój topię w filiżance kawy,

A ty - w sodowej ze sokiem.

W czasie II wojny światowej w budynku tym mieściła się kawiarnia przeznaczona tylko dla Niemców - Cyganeria, na którą udany zamach w grudniu 1944 roku przeprowadził ŻOB.

Przy ulicy Floriańskiej mieścił się (i w odróżnieniu do Paonu - funkcjonuje do dziś) inny lokal, słynny wśród krakowskich artystów, mianowicie Kawiarnia Jama Michalika. Założył ją Jan Apolinary Michalik w 1895 roku. Otworzywszy lokal w tym miejscu, aby zdobyć klientelę zaciekawił Krakowian nadając wyrabianym deserom intrygujące nazwy: Flirt, Marzenie, Mickiewicz, Słowacki... Któż by nie skusił się w niedzielne popołudnie, aby nie wstapić i nie skosztować Słowackiego czy Mickiewicza?! To tutaj w 1905 roku Jan August Kisielewski powołał do życia kabaret Zielony Balonik, a rok później powstała słynna szopka satyryczna z lalkami. Cukiernia Michalika przyciągnęła całą krakowską bohemę. Artyści krakowscy mieli jednak zazwyczaj puste kieszenie, więc płacąc Michalikowi za konsumpcję zaczęli dekorować ściany lokalu swoimi malowidłami, karykaturami, obrazami, witrażami, a kabaret i szopka atakowały drobnomieszczaństwo, kołtunerię i zakłamaną ówczesną obyczajowość. O zaproszenie na przedstawienie Zielonego Balonika dopominała się elita intelektualna Krakowa, nie do końca zdając sobie sprawę z tego, że niejednokrotnie śmieje się z samych siebie...

Podążając wraz z przewodnikiem szlakiem twórców młodopolskich warto również zajrzeć do Bazyliki Mariackiej, gdzie podziwiać można dzieło Jana Matejki i jego najzdolniejszych uczniów. Jan Matejko wykonał projekty, natomiast Uczniowie pokryli ściany kościoła wyśmienitą polichromią, wg tych projektów. Wraz z malowidłami naściennymi w kościele przybyły witraże zaprojektowane przez Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Mahoffera i Tadeusza Dmochowskiego.

W centralnej części Rynku Głównego znajdują się Sukiennice, w których na piętrze znajduje się Galeria Polskiego Malarstwa i Rzeźby XIX wieku, oddział Muzeum Narodowego. Galeria wzięła swój początek w 1879 roku, kiedy podczas obchodów 50-lecia pracy twórczej Józefa Ignacego Kraszewskiego, słynny artysta Henryk Siemiradzki podarował miastu swój obraz Pochodnie Nerona (Świeczniki Chrześcijaństwa - to jego druga nazwa). Dziś można tutaj podziwiać między innymi płótna Jana Matejki, Henryka Siemiradzkiego, Wojciecha Kornela Stattlera, Artura Grottgera, Józefa Chełmońskiego, czy Władysława Podkowińskiego.

W Krakowie zwiedzić możemy dwa biograficzne muzea przedstawicieli nurtu Młodej Polski: Stanisława Wyspiańskiego (Plac Szczepański) i Józefa Mehoffera (ul. Krupnicza 26), w których zapoznamy się z życiem, oraz wszechstronną twórczością tych artystów, jak malarstwo, teatr, pisarstwo, scenografia, plakat, sztuka użytkowa...

Obecnie w świeżo (i jeszcze nie do końca) wyremontowanej kamienicy Szołajskich ekspozycja poświęcona Wyspiańskiemu jest jeszcze nieczynna, natomiast możemy zwiedzić fantastyczną zupełnie wystawę Zawsze Młoda! Polska sztuka około 1900, na której prezentowana jest jedna z najciekawszych kolekcji w Polsce dzieł artystów młodopolskich, w tym: S. Wyspiańskiego, J. Mehoffera, W. Weissa, O. Boznańskiej, L. Wyczółkowskiego, J. Pankiewicza, J. Malczewskiego, T. Axentowicza, K. Laszczki i wielu wielu innych.

Niewątpliwie na szlaku Młodej Polski nie może zabraknąć kościoła św. Franciszka z Asyżu, w którym ściany prezbiterium i transeptu pokrył wspaniałą, a wzbudzającą pod koniec XIX wieku wiele kontrowersji... polichromią Stanisław Wyspiański. Jest on również autorem witraży, z których najbardziej znanym jest ogromny witraż w zachodnim oknie kościoła Bóg Ojciec – Stań się. Józef Mehoffer jest natomiast autorem obrazów stacji Męki Pańskiej w Kaplicy Męki Pańskiej u franciszkanów.

To oczywiście nie wszystkie dzieła okresu Młodej Polski w Krakowie. Jeśli grupa dysponuje większą ilością czasu przewodnik z checią pokaże Dom Towarzystwa Lekarskiego, gdzie S. Wyspiański zaprojektował całą klatkę schodową oraz 3 sale. Najsłynniejsze zrealizowane dzieło tego wszechstronnego artysty, znajdujące się przy ul. Radziwiłłowskiej, to oczywiście witraż Apollo spętany i system słoneczny.

W Pawilonie Wystawienniczo Informacyjnym Wyspiański 2000 znajdują się z kolei 3 witraże zaprojektowane przez niego do katedry wawelskiej...

Plac Szczepański to Pałac Sztuki oraz Teatr Stary, czyli przepiękna secesja w Krakowie...

Natomiast wnętrza budynku Izby Przemysłowo-Handlowej to już Józef Mehoffer...

Jednym słowem dzieł młodopolskich Ci u nas dostatek 🙂 Tylko przyjeżdżać, zwiedzać, podziwiać!!!

Zapraszam na oprowadzanie szlakiem Młodej Polski - Przewodnik po Krakowie - Aneta Dziedzic-Lis